Tác Dụng Xuyên Khung / TOP 9 # Xem Nhiều Nhất & Mới Nhất 3/2023 # Top View

CÂY XUYÊN KHUNG NAM LÀ GÌ?

Tác dụng của xuyên khung nam

Xuất xứ

Cây xuyên khung (còn có nhiều tên gọi khác, chẳng hạn: cây Hồ khung, Tây Khung, Dược Cần,…), tên khoa học đầy đủ Ligusticum striatum, thuộc họ Tán và có nguồn gốc xuất xứ từ vùng Tây Bắc Vân Nam ở Trung Quốc.

Phân bố

Tại Việt Nam cũng bắt gặp cây xuyên khung ở một số ít tỉnh ở miền Bắc nước ta như: Hà Giang, Lào Cai, Vĩnh Phúc. Cây này được nhập từ Trung Quốc, được đưa vào trồng ở nước ta năm 1960 và được đánh giá là “thảo dược quý hiếm” chữa nhiều bệnh trong các bài thuốc Đông Y.

Thành phần hóa học

Theo nghiên cứu khoa học, trồng cây xuyên khung sẽ đem lại giá trị sản sinh ra củ. Theo nghiên cứu, trong củ có những thành phần: alcaloid, alkaloid, 4 hydroxy, một số loại acid amin,…và đặc biệt tinh dầu thơm, những yếu tố kết hợp đặc biệt quan trọng giúp chữa bệnh nhiều bệnh phổ biến hiện nay.

ĐẶC TÍNH SINH TRƯỞNG CÂY XUYÊN KHUNG

Chúng chỉ sống được trong khí hậu mát lạnh và đây là cây lâu năm. Thông thường, có thể thấy cây xuyên khung rất cao to, lên tận khoảng 40cm – 120cm. Chúng có đặc điểm đây là loại thảo dược thân đơn, lá mọc rất dày đặc và đối xứng nhau.

Thân ít khi có phân nhánh thành các cành, lá có hình dạng như lông chim và có màu xanh, có mùi thơm đặc trưng.

Vào tháng 7 – 9, chúng sẽ bắt đầu nở hoa định kỳ, bắt gặp những dải hoa màu trắng tinh trông rất đẹp mắt. Ngoài ra, cây xuyên khung còn có quả, có hình tròn giống quả trứng.

Theo ước tính, người dân sẽ thu hoạch củ cây xuyên khung từ tháng 10 đến tháng 12 và được các chuyên gia đánh giá cao trong phát huy công dụng tốt nhất, cây xương khung sống có tuổi thọ ít nhất 2 năm, đồng thời chúng để càng lâu sẽ càng có giá trị về kinh tế cũng như đạt được kết quả chữa bệnh nhanh chóng – hiệu quả.

VẬY, TÁC DỤNG CHỮA BỆNH CÂY XUYÊN KHUNG LÀ GÌ?

Tác dụng của xuyên khung nam

Trong các bài thuốc Đông Y, cây xuyên khung luôn được “cây thuốc đặc biệt quý hiếm” và có thể kết hợp với bài thuốc khác, có tác dụng bất ngờ chữa nhiều bệnh lý. Vậy, cụ thể cây xuyên khung chữa được bệnh gì?

Nghiên cứu cho thấy, cây xuyên khung mang lại kết quả bất ngờ và như tin vui cho người bệnh và chữa cực hiệu quả ở các bệnh sau đây:

Chữa các bệnh về đau đầu, nhức nửa đầu.

Chữa hiệu quả đau nhức toàn thân.

Chữa tốt bệnh hạ huyết áp.

Cải thiện bệnh hôi miệng hiệu quả.

Trị những cơn đau căng tức ngực sườn.

Chữa các bệnh phụ nữ sau khi sinh đẻ: bị hậu sản, sót nhau thai, chảy sản dịch,…

Trị các bệnh về kinh nguyệt ở nữ giới: rối loạn kinh nguyệt, đau bụng kinh,…

Hơn thế, chúng còn có tác dụng trong chữa bệnh tai biến mạch máu não, các chứng bệnh về đau xương khớp, viêm cột sống, gai gót chân, nôn ói,…

Có thể nói, cây xuyên khung có thể chữa nhiều bệnh khác nhau, cũng tùy vào cụ thể chữa bệnh nên sử dụng ở các dạng uống hoặc ăn ở tỉ lệ khác nhau. Cho nên người bệnh không tùy tiện sử dụng khi chưa tham khảo ý kiến của bác sĩ để tránh những biến chứng không may xảy ra.

CÁCH TRỒNG CÂY XUYÊN KHUNG NAM

Cây xuyên khung thích hợp trồng trên đất mùn có độ màu mỡ cao và có độ dốc vừa phải.

Nên lựa chọn những cây to khỏe, đảm bảo có nhiều đốt, không mắc sâu bệnh sau khi thu hoạch xuyên khung (khoảng tháng 11, 12) và bảo quản tốt, sau khoảng 2 tháng mới bắt đầu trồng.

Theo ước tính: khoảng 1 thân sẽ cho kết quả lựa chọn trong khoảng từ 3 – 5 mầm và có thể gieo trồng trên 1ha cần khoảng 400 – 500kg mầm giống.

Sau khi cày bừa trên đất, sẽ bắt đầu đánh luống nhiều hàng, đảm bảo khoảng cách chiều rộng của mặt luống trong khoảng 80 – 90cm, cao có khoảng trên 20 – 25 cm để đảm bảo cây sinh trưởng tốt. Cách trồng cũng khá đơn giản, chỉ cần lấy cây mầm trồng xuống và lấp đất lại. Sau khoảng thời gian gần 1 tháng, tính từ khi gieo mầm sẽ bắt đầu bón phân urê và kali.

CHÚ Ý KHI SỬ DỤNG XUYÊN KHUNG NAM ( XUYÊN TAM THẤT )

Tác dụng của xuyên khung nam

Bảo quản cây giống trong điều kiện thoáng mát và có độ ẩm vừa phải để tránh mầm dễ chết.

Tránh trồng quá sớm sẽ khiến trời sẽ còn lạnh rét sẽ gây cây dễ chết.

Không nên trồng quá muộn cũng gây ảnh hưởng đến khả năng sinh trưởng của cây.

Nên chú ý tưới ẩm cho cây phát triển nhanh chóng.

Cần làm cỏ sạch sẽ và phun thuốc sâu nếu có.

Nếu nước mưa lớn thì nên chú ý thoát nước sớm hoặc tránh nhiệt độ cao sẽ làm thối củ.

Trong con người, cái đầu được coi là bộ phận cao nhất, như vòm trời. Vị thuốc này chuyên trị các chứng về đầu, não, do đó có tên (khung: cao, cùng: chỗ cuối cùng). Tên xuyên khung vì vị thuốc nguồn gốc ở tỉnh Tứ Xuyên. Hiện đã di thực được vào nước ta.

Xuyên khung là một cây thuộc thảo, sống lâu năm, thân mọc thẳng trong ruột rỗng, mặt ngoài có đường gân dọc nổi rõ. Lá mọc so le, kép 3 lần, cuống lá dài 9-17cm, phía dưới ôm lấy thân, 3 đến 5 đôi lá chét, cuống lá chét dài, phiến lá chét rách sâu, khi vò có mùi thơm. Hoa họp thành tán kép, cuống tán phụ ngắn chừng 1cm, hoa nhỏ, màu trắng. Song bế quả, hình trứng.

B. Phân bố, thu hái và chế biến

Xuyên khung chủ yếu được trồng tại tỉnh Tứ Xuyên, còn mọc ở Vân Nam, Quí Châu (Trung Quốc).

Hiện nay, di thực được vào nước ta. Tuy nhiên tại Sapa (Lào Cai) có đồng bào nói cây đó có sẵn tại tỉnh này từ trước. Nhưng dù sao cũng chỉ mới được phát triển trong vòng

những năm gần đây, hiện nay được trồng trên quy mô lớn. Cây ưa những nơi cao, có khí hậu mát như Sapa, việc trồng thí nghiệm tại đồng bằng chưa thành công.

Xuyên khung ưa đất tốt, nhiều mùn, có pha cát. Trồng bằng mắt cắt ở thân ra, mỗi bên mắt để chừng 1cm. Có thể trồng bằng mẩu thân rễ, nhưng trồng bằng mắt thì củ có hình khối tròn

Mùa trồng tốt nhất là cuối xuân, nếu trồng muộn quá, cây chưa kịp tốt và khỏe trước mùa đông tới. Cây trồng sau hai năm mới bắt đầu thu hoạch. Củ đào về, cắt bỏ cọng và rể nhỏ, rũ sạch đất cát, phơi khô chỗ thoáng gió, nếu sấy, phải sấy ở nhiệt độ thấp cho khỏi bay mất nhiều tinh dầu. Năng suất một hecta là 2 tấn củ khô.

Theo Kha Vinh Đường và Tăng Quảng Phương, 1957 (Hoá học báo, 23 (4): 246- 249) thì trong xuyên khung Ligusticum wallichii có 4 chất chủ yếu sau đây:

Một ancaloit dễ bay hơi, công thức C27H37N3

Một axit C10H10O4 với tỷ lệ chừng 0,02 gần giống axit ferulic trong cây A nguỳ (Ferula asa-foetida L.

Một chất có tính chất phenola với công thức C24H46O4 hoặc C23H44O4, độ chảy 108°C.

Một chất trung tính có công thức C26H28O4, độ chảy 98°C.

Tác dụng đối với trung khu thần kinh: Theo Thụ Thượng Sư Thọ (1933), tinh dầu xuyên khung với liều nhỏ có tác dụng ức chế đối với hoạt động của đại não, nhưng đối với trung khu hô hấp, trung khu vận mạch và trung khu phản xạ ở tuỷ sống thì lại có tác dụng hưng phấn, kết quả làm cho con vật một phần yên tĩnh, tự động vận động giảm xuống, nhưng mặt khác làm cho huyết áp tăng cao, hô hấp cũng tăng, cơ năng phản xạ cũng tăng, nhưng nếu dùng liều quá cao thì đại não bị tê liệt mạnh, các trung khu và phản xạ tuỷ sống có thể bị ức chế do đó huyết áp hạ xuống, nhiệt độ cơ thể giảm xuống, hô hấp khó khăn, vận động có thể tê liệt và chết.

Tác dụng dối với cơ trơn: Kinh Lợi Bân và Thạch Nguyên Cao (1934) đã dùng dung dịch nước của xuyên khung thí nghiệm trên tử cung cô lập của thỏ đã có thai, thấy với liều nhỏ dung dịch nước xuyên khung có tác dụng kích thích co bóp của tử cung thỏ có thai, cuối cùng đi đến hiện tượng co quắp, ngược lại nếu dùng liều lớn, tử cung tê liệt và đi đến ngừng co bóp. Các tác giả còn thí nghiệm tiêm dung dịch xuyên khung liên tục một thời gian cho thỏ và chuột trắng có chửa thì thấy cái thai chết trong bụng mà không đẩy ra được. Các tác giả cho rằng vì xuyên khung gây co bóp tử cung, ảnh hưởng tới dinh dưỡng của thai làm cho thai chết. Các tác giả còn cho rằng vì xuyên khung làm dãn mạch máu cho nên không cầm máu được. Cổ nhân cho rằng xuyên khung có tác dụng điều trị những phụ nữ sau khi sinh nở mà bị băng huyết là do xuyên khung có khả năng làm co tử cung, làm cho những mạch máu ở vách tử cung áp chặt vào vách tử cung mà gây cầm máu. Kinh Lợi Bân và Thạch Nguyên Cao còn nghiên cứu tác dụng của dung dịch nước xuyên khung trên mẩu ruột cô lập (ruột thỏ và chuột bạch) thì thấy nếu dùng liều cao, sự co bóp bị hoàn toàn ngừng hẳn không khôi phục lại được; nếu dùng liều nhỏ thì làm cho mẩu ruột co bóp dần dần mà không có khả năng làm cho ngừng hẳn.

Tác dụng kháng sinh: Theo báo cáo của Lưu Quốc Thanh và Trương Duy Tây, 1950 Trung Hoa y học tạp chí, 68: 307-312) thì xuyên khung có tác dụng kháng sinh đối với nhiều loại vi trùng như vi trùng thương hàn, phó thương hàn, vi trùng sinh mủ, thổ tả, vì trùng lỵ Sonner v.v…

Theo tài liệu cổ, xuyên khung có vị cay, tính ôn, vào 3 kinh can, đởm, và tâm bào. Có tác dụng đuổi phong, giảm đau, lý khí hoạt huyết dùng chữa kinh nguyệt không đều, đầu nhức mắt hoa, ngực bụng đầy trướng, bán thân bất toại, chân tay co quắp, ung thư. Những người âm hư hoả vượng không dùng được.

Xuyên khung là một vị thuốc hay được dùng chữa những triệu chứng nhức đầu, hoa mắt, huyết áp cao, phụ nữ sau khi sinh nở bị rong huyết măi không ngừng.

Còn dùng trong những trường hợp đau dạ dày hay đau đớn khác và kinh nguyệt không đều.

Ngày dùng 3-6g dưới dạng thuốc sác, thuốc bột hay ngâm rượu.

F. Đơn thuốc có xuyên khung

Thuốc chữa nhức đầu, chóng mặt: Xuyên khung 3g, tế tân 2g, hương phụ 3g, nước 300ml, sắc còn 100ml. Chia 3 lần uống trong ngày.

Đơn thuốc chữa thiên đầu thống, ngạt mũi, mắt mờ: Xuyên khung 12g, kinh giới 12g, bạc hà 24g, phòng phong 4g, tế tân 3g, khương hoạt 6g, bạch chỉ 6g. Các vị trên tán nhỏ, ngày uống hai lần, mỗi lần uống 6g bột, dùng nước chè mà chiêu thuốc.

Độc vị xuyên khung tán chữa thiên đầu thống, phụ nữ sau khi đẻ nhức đầu: Xuyên khung tán nhỏ. Dùng nước chè chiêu thuốc. Ngày uống hai lần, mỗi lần uống 4 đến 6g.

Bài thuốc có tác dụng trợ dương, ích khí, giải biểu: Hoàng kỳ 8g, Nhân sâm 4g, Quế chi 4g, Thược dược 4g, Cam thảo 2g, Thục Phụ tử 4g, Tế tân 4g, Khương hoạt 4g, Phòng phong 4g, Xuyên khung 4g, Gừng nướng 4g, Đại táo 2g. Cách dùng: sắc uống.

Vị thuốc xuyên khung được các danh y sử dụng nhiều trong các bài thuốc hoạt huyết dân gian. Tác dụng chữa bệnh của vị thuốc này vẫn còn nhiều điều để khám phá thêm.

Những Nội Dung Cần Lưu Ý

1. Nhận biết cây xuyên khung trong tự nhiên

Mô tả thực vật: Xuyên khung là cây thảo sống nhiều năm. Thân rỗng hình trụ, cao khoảng 40-70cm, bề mặt đường gân dọc nổi rõ. Lá mọc so le, kép 2-3 lần, cuống lá dài 9-17cm, phiến rạch sâu. Cụm hoa tán kép, mỗi tán 10-24 hoa. Cây có hoa nhỏ màu trắng, quả hình trứng.

Bộ phận dùng: Thân rễ.

Chọn củ to, thái lát có màu vàng trắng, mùi thơm đặc biệt, củ chắc, nặng là vị thuốc tốt.

Đối với hệ thần kinh trung ương: Xuyên khung có tác dụng trấn tĩnh hệ thần kinh trung ương. Tinh dầu của nó có thể ức chế hoạt động của đại não ở cả liều thấp.

Tác dụng với tuần hoàn: Tinh dầu của Xuyên khung có tác dụng giãn mạch máu ngoại vi, tăng lưu thông máu ở mạch vành, cải thiện tình trạng thiếu oxy ở tim. Liều cao có thể làm hạ huyết áp, tê liệt cơ tim.

Đối với mạch máu não: làm tăng lưu lượng máu não, giảm phù não. Nhờ vậy, nó có tác dụng phòng thiếu máu não và chứng nửa đầu đau.

Đối với tiểu cầu: ức chế kết tập tiểu cầu và sự hình thành cục máu đông.

Đối với cơ trơn: Nó có tác dụng kích thích sự co bóp của tử cung thỏ có thai gây hiện tượng co quắp. Liều cao ngược lại.

Tác dụng kháng khuẩn: ức chế nhiều vi khuẩn gây bệnh như Shigella, Pseudomonas aeruginosa, Salmonella thương hàn và phẩy khuẩn tả.

Tác dụng an thần: Xuyên khung tăng tác dụng gây ngủ của một số loại thuốc.

Xuyên khung có vị cay, mùi thơm, tính ấm.

Công dụng: Chữa kinh nguyệt không đều, bế kinh, đau bụng, đầy trướng, nhức đầu, phong thấp.

Chủ trị: đau nhức (đầu, bụng, khớp, liên sườn, hông… ) do phong hàn, phụ nữ huyết bị bế kinh, trị chảy máu chân răng, mụn nhọt…

Các bệnh không dùng xuyên khung: Bệnh thượng thực hạ hư, âm hư hỏa vượng, biểu hiện: nôn mửa, ho, mồ hôi trộm, họng và miệng khô, sốt… Khí thăng, đờm suyễn, đầy bụng, tỳ hư, ăn ít.

Các vị thuốc không phối hợp với xuyên khung: Hoàng kỳ, Sơn thù, Lang độc, Tiêu thạch, Hoạt thạch, Hoàng liên…

(Visited 5.525 times, 31 visits today)

Hiện nay, nhiều món ăn bài thuốc như cháo, canh dưỡng sinh có dùng hai vị thuốc xuyên khung và bạch chỉ với mục đích bồi bổ sức khỏe và trí não, an thần, nhất là trong những ngày hè cho những “sĩ tử”; hoặc một số bài thuốc dùng hai vị này để trị chứng cảm nóng, cảm nắng. Nhưng tác dụng, cách dùng và liều dùng của hai vị này như thế nào thì không phải ai cũng rõ.

Xuyên khung (Rhizoma Ligustici wallichii), bạch chỉ (Radix Angelicae dahuricae) là hai vị thuốc có nguồn gốc từ Trung Quốc, đã được di thực vào nước ta từ thế kỷ trước. Xuyên khung vị cay, tính ôn, có công năng hành khí, hoạt huyết, trừ phong, giảm đau; dùng trị kinh nguyệt bế tắc, nhức đầu hoa mắt, cảm mạo phong hàn (cảm lạnh), sốt cao, rét nhiều, mồ hôi không ra được, hoặc phong thấp, nhức mỏi cơ thể, ngực bụng đau tức, nhọt độc sưng đau. Ngoài ra, thành phần tinh dầu của xuyên khung còn có tác dụng an thần, hưng phấn trung khu hô hấp… Những người có chứng âm hư hỏa vượng không nên dùng.

Bạch chỉ là vị thuốc hoạt huyết khu phong, trị cảm mạo phong hàn, các chứng đau nhức, không phải là thuốc bổ.

Bạch chỉ cũng có vị cay, tính ôn. Với công năng giải biểu hàn, khu phong, thắng thấp, hoạt huyết, trừ mủ (làm tống mủ ra), sinh cơ, giảm đau; dùng trị cảm mạo phong hàn, sốt cao, rét nhiều, đau đầu, ngạt mũi, chảy nước mũi, viêm xoang, đau răng, mụn nhọt sưng tấy, vết thương có mủ… Gần đây người ta đã phát hiện bạch chỉ còn làm giãn động mạch vành tim nên có tác dụng hoạt huyết, giảm đau, nhuận cơ và hoãn giải được chứng đau thắt ngực. Nước sắc bạch chỉ còn ức chế trực khuẩn đại tràng, lỵ, thương hàn, mủ xanh, lao… Những người có chứng hư, uất hỏa, mắc bệnh sốt xuất huyết cũng không dùng được bạch chỉ.

Như vậy, kể cả mặt lý luận cũng như trên thực tế lâm sàng, hai vị xuyên khung, bạch chỉ YHCT chỉ dùng để điều trị chứng cảm mạo phong hàn (cảm lạnh) với liều xuyên khung 4g, bạch chỉ 8g, dưới dạng thuốc bột hay thuốc sắc (không nên dùng lửa to với thời gian sắc kéo dài), sẽ làm mất đi các hoạt chất của chúng. Do đó nếu dùng cho “cảm nắng, cảm nóng”, thì nguy cơ làm cho nguyên nhân của bệnh cảm nắng, cảm nóng sẽ lấn sâu vào bên trong cơ thể khiến cho bệnh nặng thêm. Vì theo YHCT, “nhiệt ngộ nhiệt tắc cuồng”. Mặt khác, với mong muốn nâng cao sức khỏe, đặc biệt cho các “sĩ tử” khi thi cử, đã có những sản phẩm dưới dạng dược thiện, canh dưỡng sinh, cháo thuốc bổ dưỡng được sử dụng các vị thuốc Đông y nấu, hầm, chưng… với thịt, cá… Ví dụ: Canh cá mè, xuyên khung: đầu cá mè 1 cái, xuyên khung 60g, bạch chỉ 60g. Các vị rửa sạch, bổ đôi đầu cá mè, cho tất cả vào nồi, đổ nước vừa đủ nấu thành canh cho chín nhừ. Ăn cá uống canh. Công dụng: bổ não tủy, chữa đau đầu, hoa mắt chóng mặt”. Trong món ăn thuốc trên, xuyên khung và bạch chỉ là 2 vị thuốc có vị cay, tính ấm, lại sử dụng với liều lượng rất cao, tới 60g cho mỗi vị. Trong khi đó, theo quy định của Dược điển Việt Nam IV, liều dùng của xuyên khung chỉ từ 3 – 9g, còn bạch chỉ từ 6 – 12g. Hai vị thuốc này cũng không thuộc loại thuốc bổ nào của YHCT kể cả “bổ não tủy”.

Nâng cao sức khỏe hay hỗ trợ điều trị bệnh bằng các món ăn – bài thuốc từ lâu đã được ông cha ta áp dụng và hiệu quả của nó đã được chứng minh trên thực tế, tuy nhiên cần lưu ý đến liều lượng cũng như cách sử dụng để tránh những tác hại không mong muốn.

GS.TS. Phạm Xuân Sinh